Τι σημαίνει για “Λόγους Εθνικής Ασφάλειας” η νομική ασπίδα που χρησιμοποιούν οι μυστικές υπηρεσίες για να αποφεύγουν κάθε έλεγχο.

Οι “λόγοι εθνικής ασφάλειας” αποτελούν μια ευρέως χρησιμοποιούμενη νομική και επιχειρησιακή έννοια που επιτρέπει σε κρατικές αρχές, ιδιαίτερα τις μυστικές υπηρεσίες πληροφοριών, να περιορίζουν την πρόσβαση σε πληροφορίες ή να διεξάγουν δραστηριότητες χωρίς πλήρη διαφάνεια. Σύμφωνα με διεθνή πρότυπα, η εθνική ασφάλεια αναφέρεται στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας, της κυριαρχίας και των ζωτικών συμφερόντων ενός κράτους από εξωτερικές ή εσωτερικές απειλές, όπως τρομοκρατία, κατασκοπεία ή υβριδικούς πολέμους.


Όμως αυτό δεν χρησιμοποιείται πάντα έτσι…

Αυτό τους επιτρέπει να λειτουργούν εντελώς ανεξέλεγκτα να έχουν δεσμούς με το οργανωμένο έγκλημα, να το κατευθύνουν και να το προστατεύουν. Αυτή η τακτική χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει εσωτερικές συγκρούσεις, να σιγήσει μάρτυρες ή στόχους και να διατηρήσει την απόρρητη φύση εγκλημάτων όπως παράνομες παρακολουθήσεις, εισβολές και διασπορά ψευδών, χωρίς να απαιτείται δημόσια λογοδοσία.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, ο όρος ορίζεται μέσα από νομοθεσίες όπως ο Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA) του 1978, ο οποίος ρυθμίζει την ηλεκτρονική παρακολούθηση για σκοπούς εθνικής ασφάλειας, επιτρέποντας δραστηριότητες χωρίς ένταλμα δικαστηρίου σε ορισμένες περιπτώσεις.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα, παρόμοιες διατάξεις βασίζονται σε συνταγματικές αρχές και ευρωπαϊκή νομοθεσία, όπως το Άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), που επιτρέπει περιορισμούς στην ιδιωτικότητα για λόγους ασφάλειας, υπό την προϋπόθεση αναλογικότητας.

Ιστορικά, η έννοια εξελίχθηκε κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, όπου οι μυστικές υπηρεσίες όπως η CIA και η KGB χρησιμοποιούσαν “εθνική ασφάλεια” για να δικαιολογήσουν μυστικές επιχειρήσεις, όπως η Operation MK-Ultra της CIA, η οποία περιλάμβανε πειράματα ελέγχου νου χωρίς νομική εποπτεία.

Στις ΗΠΑ, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο Patriot Act επέκτεινε τις εξουσίες της National Security Agency (NSA), επιτρέποντας μαζική συλλογή δεδομένων τηλεφωνικών και διαδικτυακών επικοινωνιών χωρίς ατομική αιτιολόγηση, με επίκληση εθνικής ασφάλειας.

Οι αποκαλύψεις του Edward Snowden το 2013 αποκάλυψαν πώς η NSA χρησιμοποιούσε προγράμματα όπως το PRISM για παγκόσμια παρακολούθηση, αποφεύγοντας κοινοβουλευτικό έλεγχο μέσω ταξινόμησης εγγράφων ως απόρρητων για “λόγους εθνικής ασφάλειας”.

Στην Ευρώπη, υπηρεσίες όπως η MI6 στο Ηνωμένο Βασίλειο ή η BND στη Γερμανία έχουν επικαλεστεί παρόμοιους λόγους για να αρνηθούν πρόσβαση σε αρχεία, όπως σε υποθέσεις παρακολουθήσεων δημοσιογράφων και “αντικυβερνητικών”.

Στην Ελλάδα, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) βασίζεται στον Νόμο 3649/2008, ο οποίος επιτρέπει άρση απορρήτου επικοινωνιών για ζητήματα εθνικής ασφάλειας, όπως κατασκοπεία ή τρομοκρατία, χωρίς υποχρεωτική λεπτομερή αιτιολόγηση προς τα θύματα.

Στην Κύπρο, η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΚΥΠ) εμπλέκεται σε σκάνδαλο παρακολουθήσεων ιδιωτικής ζωής το 2015, όταν αποκαλύφθηκε μέσω διαρροών Wikileaks η προμήθεια λογισμικού Galileo και Pegasus από την ιταλική Hacking Team, επιτρέποντας υποκλοπές κινητών και προσωπικών δεδομένων χωρίς εποπτεία, όχι μόνο για πολιτικούς ή προσωπικούς σκοπούς αλλά για ερωμένες και οικογενειακά μυστικά. Ο προϊστάμενος Ανδρέας Πενταράς παραιτήθηκε τον Ιούλιο 2015 μετά τις αποκαλύψεις, επικαλούμενος εθνική ασφάλεια για να αποφύγει περαιτέρω έρευνες, ενώ η υπόθεση οδήγησε σε πολιτικές αντιδράσεις και κλήσεις για ανεξάρτητη έρευνα, χωρίς όμως να αποδοθούν ευθύνες για συγκεκριμένες καταχρήσεις.

Οι μυστικές υπηρεσίες εκμεταλλεύονται αυτή την έννοια για να αποφύγουν εξωτερικό έλεγχο μέσω μηχανισμών όπως η ταξινόμηση πληροφοριών (classification), η άρνηση πρόσβασης σε δικαστικά έγγραφα και η περιορισμένη εποπτεία από κοινοβούλια ή ανεξάρτητες αρχές. Στις ΗΠΑ, το Freedom of Information Act (FOIA) περιλαμβάνει εξαιρέσεις για εθνική ασφάλεια (Exemption 1), επιτρέποντας στην CIA να αρνείται αιτήματα αποχαρακτηρισμού εγγράφων, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η μυστικότητα δεν είναι πλέον απαραίτητη.

Για παράδειγμα, η CIA έχει εμποδίσει κοινοβουλευτικές έρευνες για προγράμματα βασανιστηρίων, επικαλούμενη ότι η αποκάλυψη θα θέσει σε κίνδυνο πράκτορες ή συμμαχίες.

Στην Ελλάδα, το σκάνδαλο υποκλοπών του 2022-2023 αποκάλυψε πώς η ΕΥΠ χρησιμοποιούσε “λόγους εθνικής ασφάλειας” για παρακολουθήσεις πολιτικών, δημοσιογράφων και στελεχών της αστυνομίας, χωρίς να παρέχει περαιτέρω εξηγήσεις στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ).

Στη δίκη υποκλοπών του Νοεμβρίου 2025, η πρώην διευθύντρια της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών Πηνελόπη Μηνιάτη κατέθεσε ότι η ΕΥΠ την παρακολουθούσε με αιτιολόγηση εθνικής ασφάλειας, χωρίς πρόσθετες πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα ερευνούσε τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ.

Παρόμοια, η ΑΔΑΕ αρνήθηκε πρόσβαση σε εισαγγελείς για 92 υποθέσεις παρακολουθήσεων, επικαλούμενη μυστικότητα.

Αυτή η τακτική επιτρέπει στις υπηρεσίες να λειτουργούν με ελάχιστη λογοδοσία, καθώς η επίκληση εθνικής ασφάλειας υπερτερεί των αρχών και των δικαιωμάτων ιδιωτικότητας, όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα της Ελλάδας (Άρθρο 19) και την ΕΣΔΑ.

Η χρήση αυτής της δικαιολογίας εγείρει σοβαρές κριτικές για πιθανή κατάχρηση εξουσίας και παραβίαση δημοκρατικών αρχών. Οργανώσεις όπως η Amnesty International και η Electronic Frontier Foundation (EFF) υποστηρίζουν ότι η ασαφής ερμηνεία οδηγεί σε μαζικές παρακολουθήσεις χωρίς αναλογικότητα, όπως στο πρόγραμμα Upstream της NSA, όπου συλλέγονται δεδομένα εκατομμυρίων πολιτών χωρίς συγκεκριμένη αιτιολόγηση.



Στην Ελλάδα, το σκάνδαλο Predator (λογισμικό παρακολούθησης) συνδέεται με την ΕΥΠ, όπου “λόγοι εθνικής ασφάλειας” χρησιμοποιήθηκαν για παρακολουθήσεις 6.500 ατόμων το 2023-2024, με μείωση 31% σε σχέση με προηγούμενα έτη, αλλά χωρίς δημόσια αιτιολόγηση. Όταν έγινε η Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής για τις υποκλοπές (2022) κατέληξε χωρίς ουσιαστικά συμπεράσματα, γιατί έπαυσε με την δικαιολογία απόρρητων εγγράφων της ΕΥΠ για λόγους εθνικής ασφάλειας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχουν επικρίνει τέτοιες πρακτικές, απαιτώντας μεγαλύτερη διαφάνεια, όπως στην υπόθεση Big Brother Watch κατά Ηνωμένου Βασιλείου (2018), όπου κρίθηκε ότι η μαζική παρακολούθηση πρέπει να έχει σαφή όρια.

Συμπερασματικά, οι “λόγοι εθνικής ασφάλειας” λειτουργούν όχι ως απαραίτητο εργαλείο για την προστασία κρατών, αλλά σε μηχανισμό αποφυγής ελέγχου, επιτρέποντας σε υπηρεσίες όπως η NSA, η CIA ή η ΕΥΠ και ΚΥΠ να λειτουργούν χωρίς εποπτεία. Η ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και δικαιωμάτων απαιτεί ισχυρότερους μηχανισμούς ελέγχου, όπως ανεξάρτητα δικαστήρια ή υποχρεωτική περιοδική επανεξέταση ταξινομήσεων, για να αποφευχθούν καταχρήσεις.