H 25η Σεπτεμβρίου είναι ημέρα γιορτής. Εκατομμύρια Κούρδοι φαντάζουν μεθυσμένοι στη σκέψη και μόνο πως η ψήφος που έριξαν στην κάλπη στο πλαίσιο του δημοψηφίσματος που διενεργείται στην ημι-αυτόνομη κουρδική περιοχή του Ιράκ μπορεί να τους φέρνει πιο κοντά στην ανακήρυξη ενός αυτόνομο κράτους και αυτό με τη σειρά του πιο κοντά στη δημιουργία ενός Κουρδιστάν που θα τους ενώνει με τους ομοεθνείς τους σε Τουρκία, Ιράν και Συρία.
Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν τις προσεχείς ημέρες και είναι δεδομένο για τα 5,2εκατ κούρδων ψηφοφόρων του Ιράκ πως η κάλπη θα βγάλει ένα ηχηρό «ναι» στη δημιουργία ανεξαρτήτου κράτους. Το ίδιο δεδομένες είναι και οι αντιξοότητες και οι αντιδράσεις που συνάντησαν και θα συναντούν σε κάθε βήμα τους μετά το δημοψήφισμα. Το μεγάλο ερώτημα βέβαια είναι, αφού ανακοινωθούν τα αποτελέσματα - πιθανότατα μέχρι την Πέμπτη- τι θα ακολουθήσει για τα δεκάδες εκατομμύρια Κούρδων, το αίτημα των οποίων για μια δική τους πατρίδα βρίσκεται διαρκώς προωθείται...
Για να κατανοήσουμε όμως καλύτερα το τι μπορεί να ακολουθήσει θα πρέπει να δούμε τι συμβαίνει σήμερα.
Ένας λαός χωρισμένος στα τέσσερα
Σήμερα οι Κούρδοι συνιστούν τέσσερις συμπαγείς εθνικές μειονότητες που ζουν σε ισάριθμα κράτη της Μέσης Ανατολής με κοινά- λιγότερο ή περισσότερο- σύνορα όπου η πολιτική κατάσταση είναι ρευστή, αν και με διαφορετικό τρόπο και για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίπτωση. Συγκεκριμένα αποτελούν περίπου το 20% του πληθυσμού στην Τουρκία και στο Ιράκ σύμφωνα τουλάχιστον με το
World Fact Book της CIA ενώ αν και δεν υπάρχουν επαρκή ή/και αξιόπιστα στοιχεία για τους κουρδικούς πληθυσμούς στο Ιράν και τη Συρία υπολογίζονται σε 10% με 15%. Τα ποσοστά αυτά ωστόσο μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερα. Ακόμη και έτσι όμως όταν μεταφράζονται σε απόλυτους αριθμούς (άνω των 10 εκατομμυρίων σε περιπτώσεις της Τουρκίας) τότε κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως μιλάμε για «αμελητέες» μειονότητες. Ακόμη πιο μεγάλη όμως από την αριθμητική δύναμη των Κούρδων είναι ο διακαής πόθος και η ανεξάντλητη επιμονή τους για την απόκτηση ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν. Μόνο που κάτι τέτοιο προϋποθέτει τον διαμελισμό τεσσάρων χωρών.
Η Άγκυρα χρησιμοποιεί κάθε πρόσφορο μηχανισμό άσκησης βίας και καταστολής σε βάρος της κουρδικής μειονότητας που όμως παραμένει ανυπότακτη, ένα αγκάθι στο «μαλακό υπογάστριο της χώρας. Στη Συρία οι Κούρδοι εν μέσω του πολέμου πάνοπλοι και μακριά από το κέντρο εξουσίας του Μπασάρ αλ Άσαντ, τη Δαμασκό, ανακήρυξαν ως
αυτόνομο-ομόσπονδο κράτος την περιοχή της Rojava που στη γλώσσα τους σημαίνει «δυτικό Κουρδιστάν». Μέχρι σήμερα μόνο η Βαγδάτη έχει αναγνωρίστει ως ημι-αυτόνομη περιοχή το Ιρακινό Κουρδιστάν ενώ τα περιθώρια κινήσεων και δράσεων των Κούρδων στο Ιράν είναι λιγοστά, όπως και οι ειδήσεις για τις συνθήκες υπό τις οποίες ζουν στη χώρα της Ισλαμικής Επανάστασης.
Τώρα, μετά τον λυσσαλέο αγώνα των Κούρδων κατά του Ισλαμικού Κράτους, τις αιματηρές θυσίες χιλιάδων ανδρών και γυναικών που έδιναν τη μάχη των δυνάμεων του αυτοαποκαλούμενου «Χαλιφάτου»- ακόμη και όταν η Δύση δεν είχε ακόμη ξυπνήσει από τον λήθαργο- οι Κούρδοι πήραν ξανά ένα ανυπολόγιστο ρίσκο, ένα από τα μεγαλύτερα στον μέχρι σήμερα αγώνα τους για ανεξαρτησία και μάλιστα εν μέσω εύθραυστων γεωπολιτικών ισορροπιών: να πραγματοποιήσουν το δημοψήφισμα που διεξήχθη στις 25/9 με αίτημα την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν. Ένα ακόμη βήμα για να βρεθούν κάποια στιγμή πιο κοντά σε ένα ενιαίο Κουρδιστάν. Ένα κράτος σε εκκρεμότητα από την περίοδο κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας...
Μήπως όμως η ιστορία επαναληφθεί; Γιατί και τη δεκαετία του 1990 οι Κούρδοι ήλπιζαν πως βρίσκονταν πολύ κοντά. Έχοντας πιστέψει τις υποσχέσεις των δυτικών δυνάμεων- ΗΠΑ και Ευρωπαίων, είχαν εισέλθει στο βόρειο Ιράκ αλλά όπως αποδείχθηκε και η Τουρκία έχει κάνει τη δική τη συμφωνία αφού ξεκίνησε μια λυσσαλέα καταδίωξη των Κούρδων ενώ ακολούθησαν οι κυβερνήσεις της Συρίας και του Ιράν.
Διαχρονικά εξάλλου για κάθε κράτος που παλεύει να γεννηθεί υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις, γεωστρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα που διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στην έκβαση μιας τέτοιας προσπάθειας. Και στην περίπτωση του «κουρδικού ζητήματος», στην παρούσα συγκυρία, παραμένουν ισχυρά.
Τι πραγματικά θέλουν οι Κούρδοι του Ιράκ;
Φαινομενικά ζητούν την ανεξαρτησία του ημι-αυτόνομου σήμερα Ιρακινού Κουρδιστάν. Βέβαια το δημοψήφισμα, το αποτέλεσμα του οποίου θα είναι θετικό, δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα αλλά αρκεί για να ταρακουνήσει την κυβέρνηση της Βαγδάτης. Επιδίωξη του ηγέτη της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης , Μασούντ Μπαρζανί είναι να ξεκινήσει ένας διάλογος για τη χάραξη συνόρων, διαμερισμού των φυσικών πόρων κλπ ώστε να μπορέσει σε βάθος χρόνου να επέλθει ένα «βελούδινο» διαζύγιο.
Οτιδήποτε πιο βιαστικό ή βίαιο, δεν θα ήταν προς το συμφέρον των Κούρδων δεδομένου πως η στήριξη που μπορούν να περιμένουν από τους ομοεθνείς τους στη Συρία είναι περιορισμένη όσο δεν έχει ακόμη ηττηθεί ολοκληρωτικά το Ισλαμικό Κράτος ενώ η αντίδραση της Τουρκίας μπορεί να είναι σφοδρή. Βέβαια, δεδομένων των εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση της Βαγδάτης δεν αποκλείεται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος να οδηγήσει γρήγορα ακόμη και στην κατάρρευση της κυβέρνησης του Χαϊντερ αλ Αμπαντι ενώ οι ιρακινές εκλογές είναι προγραμματισμένες για τον Απρίλιο του 2018.
Εάν οι χειρότερες προβλέψεις επιβεβαιωθούν και επικρατήσουν χαοτικές καταστάσεις- δεδομένου ότι και στο εσωτερικό της χώρας και από πολλές πολιτικές πτέρυγες αλλά και σε επίπεδο κοινωνίες υπάρχουν εκφράζονται αντιδράσεις για το δημοψήφισμα- δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι οι Κούρδοι το Ιράκ θα το δουν ως ευκαιρία και θα ανακηρύξουν την ανεξαρτησίας τους. Επί τους παρόντος, ο εκπρόσωπος της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης δεν αποκαλύπτει ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις εάν η Βαγδάτη πχ αρνηθεί να διαπραγματευθεί για τη χάραξη ενός οδικού χάρτη που θα οδηγήσει στον αποχωρισμό ενός σημαντικού μέρους των εδαφών του Ιράκ.
Συμφέροντα όπως λέμε...πετρέλαια<
Ένας από τους βασικούς λόγους που οι Κούρδοι του Ιράκ φαίνεται να προχωρούν σε τολμηρές κινήσεις όπως το δημοψήφισμα, είναι πως η Βαγδάτη αρνείται να δώσει στην τοπική κυβέρνηση το μερίδιο που της αναλογεί από την πώληση πετρελαίου. Οι δε τιμές του «μαύρου χρυσού» έχουν πέσει και η οικονομία του Ιρακινού Κουρδιστάν παραπαίει. Σημειώνεται πως το εμπόριο πετρελαίου παραμένει η μόνη σημαντική πηγή εσόδων του.
Την ίδια στιγμή όπως εύστοχα επισημαίνει το Al Monitor «Περί τα 550.000 βαρέλια ημερησίως εξάγονται μέσω αγωγού και διοχετεύεται σε τουρκικούς τερματικούς σταθμούς στη Μεσόγειο Θάλασσα, παρά τους ισχυρισμούς της Βαγδάτης πως η πώληση είναι παράνομη». Φυσικά εάν η Τουρκία έκλεινε τις «τάπες» η κυβέρνηση των Κούρδων θα γονάτιζε.
Και μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και το θέμα της πλούσια σε πετρέλαιο επαρχίας του Κιρκούκ που βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Κούρδων από το 2014 και αφού έδιωξαν τις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους. Υπάρχουν όμως επίσης Άραβες και Τουρκμένοι που διεκδικούν την περιοχή και εκτιμάται πως μια σύγκρουση των Περσμεργκά με δυνάμεις υπό την ηγεσία Σιϊτών είναι πιθανή.
Η λυσσαλέα αντίδραση της Τουρκίας
Η Άγκυρα, ως είναι αναμενόμενο είναι η χώρα που αντιδρά περισσότερο- ακόμη και από το ίδιο το Ιράκ- στο δημοψήφισμα και φυσικά ακόμη και στην σκέψη δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κράτους. Ήδη εξετάζοντα κυρώσεις, τα σύνορα με το Ιράκ έχουν κλείσει ενώ αξίζει να σημειωθεί πως το τουρκικό κοινοβούλιο έχει ανανέωσε για έναν ακόμη χρόνο την άδεια επέμβασης στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας στο Ιράκ και τη Συρία. Η κυβέρνηση βέβαια δηλώνει πως δεν «πάει για πόλεμο» αλλά μπορεί να υπάρξουν «στοχευμένες επιχειρήσεις εναντίον των τρομοκρατικών στοιχείων» που συνιστούν απειλή για την ασφάλεια της Τουρκίας και ήδη καταγράφονται κινήσεις στρατιωτικών μονάδων και οπλισμού. Ο δε Ερντογάν προειδοποιεί:
«Μια βραδιά μπορεί ξαφνικά να έρθουμε». Σημειώνεται πως στην Τουρκία το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK) έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση και ως εκ τούτου έχει τεθεί εκτός νόμου. Ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν παραμένει φυλακισμένος στο νησί Ιμραλί ενώ στη φυλακή είναι πλέον μετά το πραξικόπημα και η ηγεσία του φιλοκουρδικού κόμματος HDP. Το «ακέφαλο» κουρδικό κίνημα στην Τουρκία, φυσικά δυσχεραίνει και τα όποια μεγαλεπήβολα σχέδια και των Κούρδων του Ιράκ αφού δεν θα έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται.
Και ξανά τα πετρέλαια, η Ρωσία και τα συμβόλαια δισεκ. δολαρίων
Μεταξύ των απειλών βέβαια που εκτόξευσε ο Ερντογάν ήταν και πως θα κλείσει τις κάνουλες του πετρελαίου «και θα δούμε τότε η διοίκηση του Βόρειου Ιράκ που θα πουλάει το πετρέλαιο της». Βέβαια κάτι τέτοιο ίσως αποδειχθεί πιο δύσκολο απ' όσο ακούγεται αφού υπάρχει και ο παράγοντας Κρεμλίνο. Αυτό καθώς ο ενεργειακός κολοσσός Rosneft υπέγραψε μια συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων, μόλις τον Σεπτέμβριο, για την παραγωγή και μεταφορά αερίου και πετρελαίου που ανήκει στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Εκτιμάται λοιπόν πως η ρωσική εταιρεία με τους ισχυρούς δεσμούς με το Κρεμλίνο δεν θα προχωρούσε ποτέ σε μια τέτοια συμφωνία εάν η ρωσική κυβέρνηση δεν είχε λάβει ισχυρές διαβεβαιώσεις από την Άγκυρα πως όλα θα κυλήσουν ομαλά.
Αναμφίβολα και αυτό το ζήτημα, όπως συνολικά οι εξελίξεις στην περιοχή θα είναι στην ατζέντα των συζητήσεων που θα έχει στις 28/9 ο ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν με τον τούρκο ομόλογό του στην Άγκυρα. Αξίζει δε να σημειωθεί πως μέχρι στιγμής η ρωσική διπλωματία είναι πολύ προσεκτική στις διατυπώσεις για το δημοψήφισμα ενώ ο ίδιος ο Πούτιν σε επικοινωνία που είχε και με τον πρόεδρο του Ιράν, Χασάν Ρουμπανί δήλωσε πως εκφράζει τη στήριξή του στην κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ και τάσσεται υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.
Υπάρχει όμως και το Ισραήλ που στηρίζει τους Κούρδους. Αλλά γιατί;
Και ενώ όλες οι γείτονες δυνάμεις του Ιράκ τάχθηκαν κατά του δημοψηφίσματος, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπεντζαμιν Νετανιάχου
εξέφρασε όχι μόνο τη στήριξή του στην τολμηρή αυτή τη κίνηση αλλά και στην δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους του Κουρδιστάν.Ο βασικός λόγος είναι και ο προφανής αφού κατά τη λαϊκή ρήση «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου». Και ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν συνιστά απειλή για το Ιράν που καταπιέζει την εθνική μειονότητα των Κούρδων και δυνητικά αποτελεί απειλή για την εδαφική ακεραιότητα του κράτους και φυσικά θεωρείται απειλή για το Ισραήλ.
Όπως λέει μάλιστα ο Πίτερ Γκάλμπρεϊθ, πρώην διπλωμάτης με μεγάλη εμπειρία στο κουρδικό ζήτημα, η στάση του Ισραήλ σε αυτό το θέμα είναι πιο πρακτική από αυτή των ΗΠΑ: «Γιατί να χάσεις όλο το Ιράκ όταν μπορείς να σώσεις ένα κομμάτι;».
Σημειώνεται πως οι σχέσεις των Ισραηλινών με τους Κούρδους, μέσα στους αιώνες υπήρξαν αρκετά στενές αν και σπάνια έτυχαν της δέουσας προσοχής. Μάλιστα έγιναν πιο στενές από τη δεκαετία του 1960 καθώς Ισραηλίτες και Κούρδοι αποτελούσαν δύο μειονότητες σε ένα εχθρικό περιβάλλον γι αυτό και αρκετές φορές στήριξαν αλλήλους με ποικίλους τρόπους. Τα δε τελευταία χρόνια οι Κούρδοι σχεδιάζουν πολύ προσεκτικά τις κινήσεις τους και αξιοποιούν την ικανότητα διεισδυτικότητας των ισραηλιτικών λόμπι στα ισχυρά κέντρα εξουσίας ανά τον κόσμο για την προώθηση των θέσεών τους.
Σε μια δε ιστορική ανασκόπηση της
Washington Post επισημαίνονται και φορές, ξεχασμένες πια από τους πολλούς, που οι δρόμοι των Κούρδων και των Εβραίων διαστραυρώθηκαν, και το δημοσίευμα μας πηγαίνει σε προχριστιανικούς χρόνους. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι Εβραίοι που ζούσαν την περιοχή του Κουρδιστάν ήταν μεταξύ των τελευταίων εβραϊκών φυλών που εκδιώχθηκαν από την πατρίδα τους, τον 18ο αιώνα πΧ. Αγάπησαν όμως τον τόπο τόσο πολύ που όταν ο Κύρος ο Μέγας της Περσίας κατέκτησε τη Βαβυλωνία, εκείνοι αρνήθηκαν να τον εγκαταλείψουν και συνέχισαν να ζουν στην περιοχή του Κουρδιστάν. Αιώνες αργότερα, ο Σαλαντίν, Κουρδικής καταγωγής και ο άνθρωπος που συνέτριψε τους Σταυροφόρους, όταν ανακατέλαβε την Ιερουσαλήμ το 1187, αντιμετώπισε με σεβασμό τους Εβραίους που ζούσαν στην ιερή πόλη ενώ, όπως αναφέρει η Washington Post, σε αυτή την ιστορική αναδρομή, προσέλαβε ως προσωπικό του ιατρό έναν Εβραίο.
Από κοντά και οι φόβοι της Τεχεράνης
Η κυβέρνηση του Ιράν όπου επίσης ζουν εκατομμύρια Κούρδοι, αντιδρά σθεναρά στο δημοψήφισμα και σε οποιαδήποτε προοπτική ανεξαρτησίας της περιοχής αφού κάτι τέτοιο θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου. Ήδη απαγόρευσε όλες τις πτήσεις από και προς την κουρδική ημι-αυτόνομη περιοχή και έχει κλείσει το Εθνικό Εναέριο Χώρο -παρά το γεγονός ότι η επίμαχη περιοχή είναι, σύμφωνα με το
Al Jazeera o μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ιράν με συναλλαγές που αγγίζουν τα 4δισεκ. δολάρια το χρόνο. Παράλληλα η Τεχεράνη προχωρά στη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων στα χερσαία σύνορα με το Ιρακινό Κουρδιστάν τα οποία επί τους παρόντος παραμένουν ανοιχτά.
Το Ιράν όμως επιδίδεται και σε παρασκηνιακές κινήσεις προσεγγίζοντας τους δύο βασικούς αντιπάλους του προέδρου της τοπικής κουρδικής κυβέρνησης Μπαρζανί σε μια ύστατη προσπάθεια να ακυρωθεί η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Ωστόσο, το εγχείρημα δεν στέφθηκε από επιτυχία και τα δύο αντιπολιτευόμενα κόμματα κάλεσαν τους ψηφοφόρους τους να προσέλθουν στις κάλπες.
Και οι ΗΠΑ άραγε;
Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους ζήτησαν από την Περιφερειακή Κουρδική Κυβέρνηση να
μην διεξάγει το δημοψήφισμα, καθιστώντας σαφές πως όχι μόνο δεν στηρίζει αυτή την κίνηση αλλά επίσης «αντιτίθεται σθεναρά» σύμφωνα με το State Department. Αντ' αυτού προτείνει την έναρξη συνομιλιών, περιφερειακής και κεντρικής κυβέρνησης. Βέβαια οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια ξεκάθαρα δύσκολη θέση αφού το Ισλαμικό Κράτος δεν έχει πλήρως ηττηθεί και οι δυτικές δυνάμεις χρειάζονται ακόμη τη στήριξη των Κούρδων ενώ τα συμφέροντα στην περιοχή όπως και οι ισορροπίες είναι εύθραυστες αφού στην δύσκολη αυτή εξίσωση εμπλέκεται μια χώρα σύμμαχος της Ουάσινγκτον, δηλαδή η Τουρκία, μια χώρα που κατά την ανάγνωση του Ντόναλντ Τραμπ συνιστά
κινδύνους για τις ΗΠΑ, δηλαδή το Ιράν αλλά και μια χώρα στην οποία μαίνεται ένας πόλεμος και παίζονται παιχνίδια εξουσίας με τη Ρωσία, δηλαδή τη Συρία.
